Όταν οι φυλακισμένοι νεολαίοι της Αριστεράς "συνάντησαν" τον Γιώργο Σεφέρη

"Άνθρωποι με εντελώς διαφορετική ιδεολογική σκευή και στάση, σε οριακές καταστάσεις, βρήκαν αποκούμπι στην ποίηση. Και μάλιστα σ' έναν ποιητή που δεν είχε σχέση με την Αριστερά και βρέθηκε στο καζάνι των γεγονότων. Είναι σαν να παίρνει η Ιστορία εκδίκηση, για λογαριασμό του και για λογαριασμό της ποίησης"

Στέλιος Χαραλαμπόπουλος

"Πως υπήρχε ένας Σεφέρης ποιητής το πρωτόμαθα το 1949 στη Γιούρα ξεφυλλίζοντας μια ανθολογία του Αποστολίδη. Δυο ποιήματά του θυμάμαι: την 'Αρνηση' και το 'Στο πέλαγος σέρνουν φωτιές τα καράβια'. Τα 'ανθολόγησα' και τα δύο σ' ένα τετράδιο που αντέγραφα ποιήματα. Αργότερα σε μια προσωπική μου δυστυχία αντέγραψα την Αρνηση στα τελευταία φύλλα της ατζέντας μου και την έμαθα απ' έξω. Στα '60 κάπου διάβασα που έγραφε ο Αυγέρης ότι ο Σεφέρης είναι βασικά 'αντιφασίστας ποιητής'. Τι αντιφασίστας μπορεί να είναι ένας ποιητής που έγραψε την "Αρνηση", αναρωτιόμουν. Μετά ήρθαν οι μελοποιήσεις του Θεοδωράκη. Τότε σκέφτηκα να διαβάσω Σεφέρη.
Αλλά δεν ήταν μονάχα ο χρόνος που μου έλειπε. Τι μπορεί να γράφει τώρα ένας κοσμογυρισμένος διπλωμάτης της 'άρχουσας τάξης', όταν βγάζει το φράκο και φοράει τη ρόμπα του!; Θάναι της σχολής Πιερ Λοτί, εξωτισμός κ.λπ., άστον, δεν είναι για μας, έλεγα (...) Τώρα θέλω να τον διαβάσω -έχω βλέπεις και τον καιρό άφθονο- αλλά ντρέπουμαι".

Το παραπάνω κείμενο, με την υπογραφή Χ.Ζ. (Χρήστος Ζαρμπάνης), περιλαμβάνεται στα θρυλικά "Τετράδια", το χειρόγραφο περιοδικό που έβγαζαν κρυφά μέσα στις φυλακές Αβέρωφ και Κορυδαλλού, την περίοδο 1969-1973, οι αριστεροί πολιτικοί κρατούμενοι της χούντας, νεολαίοι οι περισσότεροι, παλιοί Λαμπράκηδες. Στο διάστημα αυτό κυκλοφόρησαν συνολικά 25 τεύχη, τα περισσότερα από τα οποία φυλάσσονται σήμερα στα αρχεία της ΕΜΙΑΝ (Εταιρεία Μελέτης Ιστορίας Αριστερής Νεολαίας).

Το 1972, έναν χρόνο μετά τον θάνατο του Γιώργου Σεφέρη, ο καταδικασμένος τότε σε 21 χρόνια κάθειρξη (και πρόωρα χαμένος) Νίκος Γιανναδάκης είχε την ιδέα (με τη συνδρομή του Γιάννη Καούνη και του Λευτέρη Τσίλογλου) τα «Τετράδια» να κάνουν ένα αφιέρωμα στον ποιητή Γιώργο Σεφέρη. Στο ειδικό τεύχος που έβγαλαν, εκτός από την περίφημη "δήλωση" του Σεφέρη κατά του απριλιανού καθεστώτος και τον σχολιασμό της, είκοσι κρατούμενοι καλούνται να απαντήσουν με μικρά κείμενά τους στο ερώτημα: "Τι είναι για σένα ο Γιώργος Σεφέρης;".

"Μέσα στη φυλακή οι στίχοι του λειτουργούσαν παρηγορητικά" λέει ο δημοσιογράφος Παύλος Κλαυδιανός, ένας από τους είκοσι κρατούμενους που έδωσαν την απάντησή τους. "Όταν είσαι μέσα, σκέφτεσαι αυτοκριτικά, είσαι ειλικρινής με τα πάντα. Τον γνωρίζαμε τον Σεφέρη και τον χρειαζόμασταν. Δεν τον γνωρίσαμε μόνο από το 'Ακρογιάλι'. Ξέραμε ότι υπήρχε μια προκατάληψη στην Αριστερά γι' αυτόν. Με τη διάσπαση χρειάστηκε να ξαναψάξουμε την Αριστερά μόνοι μας, επομένως ήταν μετά γνώσεως αυτό το αφιέρωμα".

Ο Στέλιος Χαραλαμπόπουλος, όταν ξεκινούσε την ταινία του «Ημερολόγια Καταστρώματος - Γιώργος Σεφέρης», είχε μάθει γι' αυτό το ειδικό τεύχος των "Τετραδίων" και αναζήτησε, μόλις άρχισε τα γυρίσματα του ντοκιμαντέρ, απευθυνόμενος στην κόρη τής Μαρώς Σεφέρη, Άννα Λόντου, το τεύχος που είχαν κάνει δώρο οι κρατούμενοι στη χήρα του ποιητή...

Τριάντα χρόνια μετά την έκδοση του τεύχους, ο σκηνοθέτης ήρθε σε επαφή με τους τότε συντάκτες - κρατούμενους, που δέχθηκαν, όσοι άντεξαν στον διάβα του χρόνου, να σταθούν μπροστά στην κάμερα και να διαβάσουν τα μικρά κείμενα - απαντήσεις στο ερώτημα που είχε θέσει η συντακτική ομάδα του περιοδικού... Είναι ο Θανάσης Καλαφάτης, ο Γιάννης Στρατής, ο Γιάννης Καούνης, ο Αντώνης Μαργαρίτης, ο Νίκος Κιάος, ο Χρήστος Ζαρμπάνης, ο Παύλος Κλαυδιανός...

"Ήταν επιλογή μας το συγκεκριμένο περιεχόμενο του περιοδικού, με την έμφαση στις ιδέες και τον πολιτισμό, ειδικά στη δεύτερη περίοδο" λέει ο Γιάννης Καούνης. "Μέσα στη φυλακή θέλαμε να έχουμε τις δικές μας αναφορές. Και θέλαμε να συνδυαστεί η ζωή της κοινωνίας στο πολιτικό, κοινωνικό, πολιτιστικό μέρος με τη ζωή στη φυλακή".

"Το ηθικό μας τότε ήταν υψηλό, πιστεύαμε πια ότι η χούντα θα πέσει" θυμάται σήμερα ο Θανάσης Καλαφάτης", πρόεδρος της ΕΜΙΑΝ. "Τα 'Τετράδια' αποτελούν ένα μικρό εκδοτικό θαύμα. Εκδίδονται και κυκλοφορούν παράνομα στον χώρο των φυλακών. Η έκδοσή τους συνιστά συγκρότηση πολιτικής οργάνωσης και επισύρει ποινική δίωξη".

«Ποίηση δεν διαβάζω ή, για νάμαι ειλικρινής, έχω διαβάσει λίγα πράματα", απαντούσε τότε ο Νίκος Κιάος. "Τον Σεφέρη πρωτογνώρισα σαν Σεφεριάδη, πρεσβευτή στο Λονδίνο. Εκείνη την εποχή εμείς οι νέοι -τότε- αριστεροί δημοκράτες θεωρούσαμε όσους σχετίζονται 'επίσημα' με το Κυπριακό κι έδωσαν τη λύση με τις γνωστές Συμφωνίες, σαν προδότες. Ύστερα ήρθαν τα 'Επιφάνεια' που μας κατάκτησαν. Το βραβείο Νόμπελ το 'δαμε σαν 'πολιτική' επιβράβευση. Κι ήρθε η δικτατορία... Διάβασα τις 'Γάτες τ' Αη-Νικόλα' (νομίζω έτσι λέγεται το ποίημά του) και συγκλονίστηκα. Πέθανε. Οι σημερινοί νέοι μας είπαν τη γνώμη τους για τον ποιητή. Κηδεία, πολιτική εκδήλωση, πανηγύρι, ξέσπασμα».

Μια "παράλληλη διαδρομή" ήταν και η προσέγγιση του ίδιου του σκηνοθέτη Στέλιου Χαραλαμπόπουλου στο έργο του Σεφέρη: "Θυμάμαι, παιδί, στο σπίτι μας, υπήρχε μια συγκεντρωτική έκδοση ποιημάτων του που έβγαλε ο Ίκαρος το 1950... Αυτή η συλλογή ήταν στη βιβλιοθήκη των γονιών μου κι ήταν από τα λίγα βιβλία που σώθηκαν από τη δικτατορία, γιατί τα περισσότερα τα θάψαμε σαν 'επικίνδυνα'. Αργότερα φύγαμε από εκείνο το σπίτι και τα περισσότερα βιβλία χάθηκαν. Ο Σεφέρης σώθηκε... Θυμάμαι λοιπόν τους γονείς μου που διάβαζαν Σεφέρη, αλλά και τον Ρίτσο, σε αντιδιαστολή...

Με τον Σεφέρη ήταν μαγκωμένοι, ο Ρίτσος ήταν 'ο δικός μας'. Αυτό το βιβλίο, λοιπόν, ενώ γλίτωνε μέσα στον χρόνο, ήταν πάντα σε απόσταση. Ενώ τους άρεσε ο Σεφέρης, ταυτόχρονα ήταν και σαν απαγορευμένος. Όλη αυτή η γενιά είχε 'ιδεολογικά βαρίδια' στη σχέση της με τον Σεφέρη. Χρειάστηκε λοιπόν να ξεπεράσω κι εγώ αυτά τα ιδεολογικά βαρίδια για να πλησιάσω τον Σεφέρη, που πιστεύω πως η ποίησή του έρχεται σαν συνέχεια της γνωστής φράσης του Σολωμού 'πρώτα με δύναμη να συλλάβει ο νους και μετά η καρδιά να αισθανθεί αυτό που ο νους συνέλαβε'".

 πηγή