Φιλανθρωπία: μην ταΐζετε τους φτωχούς

Οταν δίνω φαγητό στους φτωχούς
με λένε άγιο.
Οταν ρωτάω γιατί δεν έχουν να φάνε,
με λένε κομμουνιστή.
Αρχιεπίσκοπος Χέλντερ Καμάρα

Του Αρη Χατζηστεφάνου

Πριν από περίπου ένα χρόνο ο πρώην σύμβουλος του υπουργείου Οικονομικών Π. Μουρδουκούτας, αφού εξήγησε στους αναγνώστες του περιοδικού «Forbes» ότι «η Ελλάδα δεν ανήκε ποτέ στο σοβιετικό μπλοκ» (;), υποστήριζε ότι οι Ελληνες μεγαλοεπιχειρηματίες καλά θα κάνουν να σταματήσουν να πληρώνουν φόρους και να ιδρύσουν κοινωφελή ιδρύματα, τα οποία θα αναλάμβαναν φιλανθρωπικές δραστηριότητες. Μέσα στον παραλογισμό, που διακρίνει αρκετά κείμενα συμβούλων του υπουργείου Οικονομικών, το συγκεκριμένο άρθρο στο «Forbes» αποτελεί ίσως το απόσταγμα της έννοιας της φιλανθρωπίας, όπως διαμορφώνεται στον σύγχρονο καπιταλισμό. Η φιλανθρωπία, όπως εξηγούσε και ο Σλαβόι Ζίζεκ, δεν είναι πλέον ένα σύμπτωμα των ανισοτήτων που δημιουργεί το οικονομικό σύστημα αλλά ένα πολύτιμο εργαλείο στα χέρια των μεγάλων επιχειρήσεων.

Ευτυχώς για το παρελθόν μας και δυστυχώς για το παρόν μας, τα πράγματα δεν ήταν πάντα έτσι. Η λέξη φιλανθρωπία θα γεννηθεί στον «Προμηθέα Δεσμώτη» του Αισχύλου και ελάχιστη σχέση έχει με τη σημερινή χρήση του όρου. Ο Προμηθέας εκφράζει την «αγάπη του προς τον άνθρωπο» όχι προσφέροντάς του ελεημοσύνη αλλά δίνοντάς του τη δυνατότητα να σταθεί στα πόδια του. Ανατρέπει τις δομές εξουσίας και αναδιανέμει τα μέσα παραγωγής («Εκλεψα κι έκρυψα σε ξύλο κουφωτό τον σπόρο του πυρός, τον δάσκαλο για πάσα τέχνη των θνητών, προίκα μεγάλη») που βρίσκονταν στα χέρια των θεών. Δεν είναι φυσικά τυχαίο ότι οι οικονομικές ελίτ της εποχής, που είχαν την έδρα τους στον Ολυμπο, έστειλαν τους δυο πιο πιστούς υπηρέτες τους (το Κράτος και τη Βία) να εξασφαλίζουν ότι ο φιλάνθρωπος Προμηθέας θα παρέμενε δεμένος στον Καύκασο. Στο ίδιο μήκος κύματος στον πλατωνικό διάλογο «Ευθύφρων» ο Σωκράτης παρουσιάζει σαν δική του φιλανθρωπία το γεγονός ότι μοιράζει τη γνώση του δωρεάν στο ακροατήριό του –ίσως η πρώτη ευθεία αμφισβήτηση των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας στα προϊόντα της διανοίας.

Η λέξη φιλανθρωπία θα ταυτιστεί πρακτικά με την ελεημοσύνη μετά τη Βιομηχανική Επανάσταση, όταν τα ανώτερα οικονομικά στρώματα αρχίζουν να προσφέρουν μερικά ψίχουλα από τα υπερκέρδη τους στους αποκλεισμένους του οικονομικού συστήματος.

Πόσο διαφορετική φαντάζει η φιλανθρωπία του Προμηθέα από τις πράξεις ελεημοσύνης των μεγάλων ευεργετών που συγκρατεί η δυτική ιστοριογραφία. Ο Ροκφέλερ, πρότυπο ακόμη και σήμερα της αμερικανικής φιλανθρωπίας, προσέφερε ψίχουλα στους φτωχούς ενώ παράλληλα έδινε εντολές στον πρόεδρο Ουίλσον να στέλνει τον ομοσπονδιακό στρατό για να εξοντώνει όσους απεργούσαν στις επιχειρήσεις του. Το κράτος και η βία ήταν και πάλι παρόντα, ο τιτάνας Προμηθέας όμως είχε δώσει τη θέση του σε μια από τις πιο σκοτεινές φιγούρες της αμερικανικής Ιστορίας.

Και ο δεύτερος μεγάλος «φιλάνθρωπος» του 20ού αιώνα όμως, ο επιχειρηματίας Τζον Φορντ, θα ήταν καλύτερο να μείνει στην ιστορία για την έμπρακτη στήριξη στη ναζιστική Γερμανία του Χίτλερ και τον αντισημιτισμό του παρά για τις αναλογικά ασήμαντες αγαθοεργίες του.

Και οι σύγχρονοι μεγάλοι «ευεργέτες» της ανθρωπότητας όμως έχουν περισσότερα να κρύψουν στο βιογραφικό τους από όσα έχουν να παρουσιάσουν σχετικά με το φιλανθρωπικό τους έργο. Ο «μέγας φιλάνθρωπος» Τζορτζ Σόρος δαπάνησε πολύ περισσότερα χρήματα και φαιά ουσία για να κερδοσκοπήσει σε βάρος της βρετανικής και της ρωσικής οικονομίας και να ανατρέψει καθεστώτα στην Ανατολική Ευρώπη και την Ασία από τον χρόνο και το χρήμα που προσφέρει για ελεημοσύνη.

Παρ’ όλα αυτά τα τελευταία χρόνια δεν έλειψαν και μεγάλοι «φιλάνθρωποι» που θυμήθηκαν, έστω και αμυδρά, τον ρόλο του Προμηθέα. «Τα μέτρα κοινωνικής πρόνοιας που καλύπτουν άμεσες ανάγκες πρέπει να θεωρούνται προσωρινές απαντήσεις» σημείωνε ο Πάπας Φραγκίσκος στην τελευταία «αποστολική παραίνεσή» του και συμπλήρωνε πως «όσο δεν εξαπολύουμε επίθεση εναντίον των δομικών αιτιών της ανισότητας, λύση στα προβλήματα του κόσμου δεν θα βρεθεί!». Μιλώντας για τη «χοντροκομμένη και αφελή εμπιστοσύνη στην καλοσύνη όσων έχουν οικονομική ισχύ» ο προκαθήμενος της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας εξαπέλυε επίθεση στη «θεοποιημένη τυραννία της αγοράς» και τον ίδιο τον καπιταλισμό, θυμίζοντας τα διδάγματα της λεγόμενης «θεολογίας της απελευθέρωσης» της Λατινικής Αμερικής.

Λιγότερο μετρημένος στις εκφράσεις του ο Πίτερ Μπάφετ, γιος του Αμερικανού δισεκατομμυριούχου και «μέγα φιλάνθρωπου» Γουόρεν Μπάφετ, με άρθρο του στους «New York Times» στράφηκε εναντίον της «βιομηχανίας της ελεημοσύνης», η αξία της οποίας έφτασε το 2012 τα 316 δισεκατομμύρια δολάρια. Ο Μπάφετ κάνει λόγο για τη «φιλανθρωπική αποικιοκρατία», η οποία στηρίζεται σε ένα σύστημα που γιγαντώνει τις ανισότητες και στη συνέχεια ξεπλένει τις αμαρτίες της με πράξεις αγαθοεργίας. Αποτελεί πρόοδο να προσφέρουμε δωρεάν Wi-Fi, αναρωτιόταν ο υιός Μπάφετ, ή θα ήταν καλύτερα να δημιουργήσουμε ένα νέο «λειτουργικό σύστημα» όπου δεν θα υπάρχουν στον κόσμο 13χρονα κοριτσάκια που πουλιούνται σαν πόρνες;

  

____________________________

 Διαβάστε

 «Πρώτα σαν τραγωδία και μετά σαν φάρσα», εκδόσεις Scripta.  Ο Σλαβόι Ζίζεκ αποδομεί το ανθρωπιστικό προσωπείο των εταιρειών που συνδέουν την ελεημοσύνη με την προώθηση των προϊόντων τους.

 «Η αθλιότητα της φιλοσοφίας».  Ο Κάρολος Μαρξ ξεσπαθώνει απέναντι στις μορφές φιλανθρωπίας που έχουν μοναδικό στόχο να διατηρήσουν τις σχέσεις εκμετάλλευσης.

www.info-war.gr / efsyn.gr